میر کبیر

سید ابوالقاسم جعفر بن حسین خوانساری (۱۱۵۷-۱۰۹۰ ق)، معروف به «میر کبیر»، از علمای بزرگ شیعه در قرن دوازدهم هجری و از شاگردان علامه مجلسی است. میر کبیر عالمی جامع، فقیهی کامل، عارفی زاهد و شاعری ماهر بود.

تحصیلات و اساتید

میرزا ابوالقاسم در سال ۱۰۹۰ قمری متولد شد و از اوایل کودکی به تحصیلات دینی و قرآنی پرداخت. وی پس از طی مقدمات علوم در اوایل بلوغ به دارالعلم اصفهان در سلک شاگردان علامه مجلسی درآمد و بعد از فوت علامه از محضر دایی خویش آقا حسين گيلانی، آقا جمال خوانساری، فاضل سراب و دیگر اعلام اصفهان سالها بهره مند بود و پس از مسافرت به عتبات عالیات، خود در ردیف فقها و مجتهدین بزرگ حوزه های عراق و ایران قرار گرفت.

میر کبیر با سید صدرالدین قمی در نجف و کربلا مدتها به تعلیم و تعلم اشتغال داشتند و با هم صمیمیتی به سزا داشتند. محدث قمی به نقل از سید شهرستانی می نویسد: هر گاه این دو بزرگوار وارد حرم ائمه اطهار می شدند، هر کدام زودتر به نماز می ایستاد دیگری به او اقتدا می نمود.

آثار و تألیفات

مهمترین آثار میر کبیر عبارتند از:

• ۱. «تتمیم الافصاح فی ترتیب ایضاح الاشتباه» در ترتیب «ایضاح الاشتباه» علّامه حلّی
• ۲. «تعلیقات ذخیرة المعاد» محقق سبزواری، که نزد آیت کبری میرزا محمدهاشم خوانساری بود و مورد استفاده اعلام حوزۀ عراق قرار گرفت.
• ۳. «رساله در وجوب عینی نماز جمعه در زمان غیبت» و در این رساله قول استاد خود آقا جمال خوانساری را رد نموده است.
• ۴. «شرح دعای سحر» مروی از ابوحمزه ثمالی
• ۵. «شرح خطبه الزهراء (سلام اللَّه علیها)»
• ۶. «کتاب الزّکاه» صغیر که مختصر «کتاب الزّکاه» کبیر است.
• ۷. «کتاب الزّکاه» کبیر
• ۸. «کتاب الحج» به فارسی، در یک مقدمه و خاتمه و دو مقصد در ۱۳ شعبان ۱۱۴۹ق در «قودجان» گلپایگان تالیف کرده است و در کتابخانه علّامه مفضال حاج سیّد محمّدعلی روضاتی موجود است.
• ۸. «مصباح» مختصری در ادعیه نادره که نزدش مجرّب و معتبر بوده به التماس جمعی از فضلاء خوانسار تالیف کرده و اسامی آنان را در دیباچه ذکر فرموده است.
• ۹. «مناهج المعارف» در اصول دین، که به همت یکی از احفاد او فاضل محقّق حاج سیّد احمد بن حاج میرزا محمّدباقر روضاتی در سال ۱۳۹۲ق به طبع رسیده و مقدمه‌ای مفصّل در شرح حال مؤلف و خاندان او در آن آمده است. این کتاب در سالهای اخیر به نام «فرهنگ عقاید شیعه» در چندین صفحه تجدید چاپ شد.
• ۱۰. «منظومه میمیه خالیة الالف» قریب سه هزار بیت در تفصیل حکم مرعیه و آداب شرعیه، که جزو کتاب «مجمع الفوائد» به طبع رسیده است. میر کبیر مهارت شعری و شم فقهی خویش را در این منظومه که از همزه و الف خالی است به کار برده و تمام ابواب فقهی را مشخص و مدلل می سازد.

همچنین میر کبیر، کتب و رسائل زیادی به خط بسیار زیبای خود استنساخ نموده است از جمله:

• ۱. «رساله تحریم غناء» تألیف محقق سبزواری را به خط خوش در ۶ رجب ۱۱۵۰ق در رباط میرک از اعمال گلپایگان به خط خوش کتابت کرده است.
• ۲. همچنین مجموعه‌ای از چهار رساله درباره نماز جمعه از تألیفات فاضل سراب، شهید ثانی، محقق سبزواری، و آقا جمال‌الدین محمد خوانساری را در صبح شنبه ۱۴ رجب ۱۱۳۱ق کتابت نموده است. وی نماز جمعه را واجب عینی می دانسته است.
• ۳. و نیز نسخه‌ای از «الحواشی الفسویه علی حواشی السفریه» را در نجف اشرف در جمعه ۳ ذی الحجه ۱۱۵۴ق کتابت نموده است.

هجرت از اصفهان

عصر او با هجوم و آشوب افاغنه مصادف بود، که نابسامانیهای مختلف او را وادار به ترک اصفهان و گاه از دیاری به دیار دیگر کشانید. میر کبیر سرانجام از اصفهان با عده ای به قصد عتبات (برای زیارت و اقامه درس و بحث و دیدار سید صدر قمی) عازم سفر گردید. در مسیر حرکت به عتبات، کاروان او به جرفادقان توقف نمود. اهالی متدین این محل طی صحبت کوتاهی عشقی وافر به میرکبیر پیدا کردند، و به هنگام انجام فریضه و ارتباط با خالق، کراماتی از او مشاهده نمودند که گوئی مردم گمشدۀ خود را پیدا نموده اند. در غیاب آقا به کاروانیان گفتند: میرکبیر قرار شده همین جا بماند (گلپایگان)، منتظر او نمانید.

ساعتها پس از حرکت کاروان به سوی عتبات، آقا متوجه نقشه شد. وقتی از رفتن به عتبات مأیوس شد، تصمیم مسافرتی به خوانسار نمود. (خوانسار و گلپایگان نزدیک یکدیگرند). در این هنگام جمعی از اهالی جرفاقان نیز به دنبال او حرکت کردند و وارد خوانسار شدند. اهالی زیرک خوانسار که متوجه اقامت میر کبیر بدین دیار شدند گفتند الحال که قصد ماندن بدین نواحی را دارید کلید این شهر زیبا در حضور شما تقدیم می گردد و ما مردم نیز از ارادتمندان علمای آل رسول، باید حتما در شهر خود بمانید. جمعی که از گلپایگان در رکاب آقا بودند از این اصرار اهالی خوانسار به سختی ناراحت شدند و کار به مشاجره کشید، که میر کبیر با فکری خداپسندانه اهالی هر دو سامان را ساکت و خشنود نمود. وی در قریه حد وسط فیما بین دو شهر (قودجان) ساکن شد و مدتی در خوانسار و زمانی در گلپایگان اهالی هر دو شهر را به زیر چتر اسلام کشانید و با عزمی استوار و نیتی خالصانه چند سالی پیش رفت و مردم را برای خدا راهنمائی می نمود. و در هر دو شهر اقامه جمعه و جماعت داشت.

میر کبیر در هنگام دعا و نیایش و در حال ارتباط با خدا از دنیا و مافیها بیرون می رفت و حالت خوشی به او دست می داد که مخصوص اولیای خاص اوست.

وفات

مرحوم میر کبیر در سال ۱۱۵۷ قمری در قودجان (بین خوانسار و گلپایگان) وفات نمود و در کنار جاده اصلی دو شهر مدفون شد. مقبره اش هم اکنون مزار است.

منابع

• پایگاه شعائر
• ویکی فقه